Stotteren als kind, spreekangst als tiener en gekke versprekingen volgden in de jaren erop. Op Schiphol zei ik destijds in een volle personeelskamer: “Ik heb zo’n zin in roskauw!” wat m’n collegaatje en ik met schaterlachen omarmden. Om vervolgens rauwkost te halen bij de bedrijfskantine. Als twintiger haperde het ook fysiek. Ok, dit bleek later MS. Maar waarom wordt ‘multiple sclerose’ zo slordig uitgesproken? Doe ik al die jaren m´n best om netjes taal te formuleren en duidelijk te articuleren … Carla, help!
Door: Gisèle van Dokkum
Onder de rook van Amsterdam ontmoet ik logopediste Carla Wentink om samen met haar mijn eerder voor MSweb geschreven artikel uit 2014 te bekijken door de bril van 2021.
Het artikel is grotendeels nog actueel, maar het fenomeen broddelen(1)(2) is de laatste jaren voor mezelf meer belicht. Dit is dan ook de reden dat ik vanuit eigen ervaring schrijf omtrent het onderwerp broddelen, het heeft een naam!
Broddelen is net als stotteren een niet-vloeiendheid in de spraak; de boomstam en de zijtakken worden dan weleens gehusseld -om in een metafoor te spreken. Dit wordt veroorzaakt in het centraal zenuwstelsel.
“Het fenomeen broddelen heeft me sinds ik me in de effecten ben gaan interesseren niet meer losgelaten. Er komen bijvoorbeeld regelmatig situaties voor waarin er emoties naar boven komen, mijn zoektocht destijds -vijftien jaar geleden- naar de diagnose MS is een voorbeeld daarvan. Het heeft het complete palet aan emoties. Basisemoties als blij, boos, bedroefd of bang kunnen op de spraak van invloed zijn. Het formuleren van een zin, de ademhaling, het kiezen van woorden kan dan niet meer zo vanzelfsprekend zijn. Ook vermoeidheid kan invloed hebben op spraak.”
Spraak versus stem
Wat is bij mensen met MS de meest voorkomende klacht? “De spierspanning en coördinatie kan afnemen”, legt Carla uit. “Hierdoor kan de articulatie van de spraakklanken achteruit gaan; de algemene verstaanbaarheid neemt dan af. Dat heeft te maken met de demyelinisatie bij MS, die tot uitdrukking komt in de gezichtsspieren. In Nieuw Unicum, waar Carla een paar jaar heeft gewerkt, was dit regelmatig het geval bij bewoners met MS.
De spierspanning en coördinatie kan afnemen. Hierdoor kan de articulatie van de spraakklanken achteruit gaan; de algemene verstaanbaarheid neemt dan af.”
—logopedist Carla Wentink
Carla Wentink
Spraakklachten zijn de meest opvallende problemen waar mensen voor worden doorgestuurd naar een logopedist. De verstaanbaarheid, articulatie, kan minder duidelijk worden. Een minder bekend probleem, is stemproblemen. Net als bij spraakklachten kan de werking over de spierfunctie van de stembanden -tijdelijk- verminderd zijn. De ademhaling en de stem kunnen bijvoorbeeld minder goed samenwerken, waardoor de stem heser klinkt.
“Minder variatie kunnen aanbrengen in stemvolume en toonhoogte, heeft gevolgen voor de interactie binnen de communicatie. Daar heb je een flexibel stemvermogen voor nodig”, vertelt Carla. Iemand met stemklachten kan dus ook worden verwezen naar logopedie.
Broddelen
In de beginfase na de diagnose MS, wilde ik er alles van weten en zag dan ook filmpjes van wetenschappers. Daarin struikelde ik figuurlijk keer op keer over de uitspraak ‘multiples clerose.’ Aanleiding dus om aan te kloppen bij de Taaladviesdienst van Genootschap Onze Taal. Want: waarom wordt MS uitgesproken als ´multiples clerose´?©toofastforwords
MS is toch geen MC? Alsof we in plaats van een MCkroket een MCoogzenuwontsteking willen bestellen. Wat blijkt: de slotklank van het bijvoeglijk naamwoord multiple wordt vastgeplakt aan het zelfstandige naamwoord sclerose en wordt vervolgens als algemene spreektaal gezien. Wellicht ook een broddel-uitspraak denk ik nu, jaren later.
Een opvallend kenmerk van broddelen is de niet-vloeiendheid ervan samen met zijn onbewustheid. Dit kan zich onder andere uiten in de vier taalvaardigheden; schrijven, lezen, praten en luisteren. Taalproblematiek(3) is niet direct een klacht als gevolg van MS, maar kan een onderdeel zijn van broddelen. Wanneer een taalmankement een struikelblok is, kan een logopediste hierin adviseren. De spraak is het meest opvallende probleem.
Momenten waarop er meer aandacht voor taalvaardigheden wordt verwacht, minimaliseer ik. Ik ben me extreem bewust van het signaal dat een lichaam heeft met een haperend centraal zenuwstelsel – fysiek en ook in de spraak. Een multidisciplinair team heeft diverse zorgverleners onder de paraplu en heeft daarmee veel kennis in pacht. Echter, een logopedist is vaak niet de eerste zorgverlener om te bezoeken, nadat iemand een diagnose als MS heeft gekregen.
Ook eten en drinken
Ontbijten, koffie drinken en avondeten zijn dagelijks terugkerende activiteiten die problemen kunnen opleveren. De lip-, tong- en kauwbewegingen zijn een paar van de mondfuncties die daarbij gebruikt worden. Wanneer een beweging, zoals de slikfunctie, niet meer vanzelf wordt aangestuurd, kan een logopedist helpen. In het geval van eet- en drinkbegeleiding vindt Carla het belangrijk dat het eten er voor de cliënt aantrekkelijk uitziet, ook al is het gemalen. Zo wordt eten en drinken weer een positieve uitdaging.
Spraak-, stem-, eet- en drinkproblemen zijn dus de meest voorkomende redenen om een logopedist te bezoeken. Broddelen is een fenomeen dat nog niet algemeen bekend is, zoals stotteren dat wel is, het komt zelfs vaker voor dan stotteren. Het verband tussen broddelen en een neurologische aandoening kan wellicht voor een completer plaatje zorgen.Onveranderd blijft het advies van logopediste Carla: “Hoe eerder iemand aanklopt bij een logopedist, des te langer iemand kwaliteit blijft houden, ondanks een verminderde functie.”
https://msweb.nl/meer-over-ms/zorg-revalidatie/ergotherapie-en-logopedie/logopedie-behandelt-meer-dan-spraak-alleen/?cn-reloaded=1
Bronnen: (1) coutinho.nl, (2) Volkskrant, en (3) logopediegrave.nl
Eerder verschenen in MSzien, maart 2014
Aangepast 17 februari 2021
Van de redactie Broddelen komt volgens recente schattingen even vaak voor als stotteren. Toch wordt het vaak niet herkend als stoornis: de meeste mensen denken dat het “gewoon” zoiets is als snel, slordig of onduidelijk spreken, waar gemakkelijk iets aan gedaan kan worden. Over deze spraak-taalstoornis bestaat dan ook veel onbegrip. Op toofastforwords.com/nl/ kun je hierover meer lezen en een zelftest doen. Meer informatie lees je ook op de site van de International Cluttering Association (ICA website).
Taalfabriek 'De Hersenstam' 